Ναΐσκοι
Ναΐσκοι (εξωκλήσια)
Οι Ναΐσκοι, τα λεγόμενα εξωκλήσια, είναι μικροί Ναοί, οι περισσότεροι χωρίς γυναικωνίτη, άμβωνα και αρχιερατικό θρόνο. Είναι χτισμένοι κυκλικά γύρω από το Δελβινάκι για να υπερασπίσουν την ιστορική κωμόπολη από κάθε επιδρομή, αλλά και να ανακουφίζουν την ψυχή του διαβάτη ή του ξενιτεμένου, όπως λέει ο Δελβινακιώτης ιστορικός Νικόλαος Πατσέλης.
Σήμερα η πλειοψηφία των Ναΐσκων βρίσκονται υπό τη φροντίδα οικογενειών του Δελβινακίου και η πρόσβαση, σε όλα, γίνεται και με αυτοκίνητο.
1) Ιερά Μονή Αγίου Αθανασίου
Η Μονή του Αγίου Αθανασίου ιδρύθηκε τον 13ο ή 12ο αιώνα και την περίοδο 1800 – 1920 περίπου ήταν ο 2ος ενοριακός Ναός του Δελβινακίου.
Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου είναι στην σημερινή κατάσταση από το 1790, όπως φαίνεται στην εξωτερική ανατολική πλευρά.
Πίσω από την κύρια είσοδο του Ναού υπάρχει επιγραφή, που λέει ότι χτίστηκε το 1797 και ζωγραφίστηκε το 1912 από το Μιλτιάδη Ζωγράφο από Χιονιάδες Κονίτσης.
Είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική με ξυλόστεγο νάρθηκα στα δυτικά. Ο Ναός έχει επτάπλευρη αψίδα στα ανατολικά, ενώ πάνω από την νότια πύλη του υψώνεται κωδωνοστάσιο. Η χρονολογία που αναφέρει ο Ν. Πατσέλης («Το Δελβινάκι της Ηπείρου», Αθήνα 1948, σελ. 68-69) μόλις διακρίνεται στην εξωτερική πλευρά της αψίδας.
Νεότερο είναι το κωδωνοστάσιο που χτίστηκε 19 Ιουλίου 1878 από τον χτίστη Γεώργιο Ιωάννου.
Κάθε 1η Μαΐου γίνεται πανηγύρι στον προαύλιο χώρο του Αγίου Αθανασίου.
Ο Γάλλος ιστορικός και διπλωμάτης Pouqueville επισκέφτηκε το Δελβινάκι στις 14 Μαΐου (ν. ημ) του 1806, όπως μας αναφέρει ο Ν. Πατσέλης, ημέρα που γινόταν το πανηγύρι. Το βράδυ το πανηγύρι μεταφέρθηκε στο χοροστάσι με φανάρια από ρητίνη, ενώ χόρευαν οι «ωραιότερες γυναίκες της Ηπείρου» φορώντας σάλι στο κεφάλι από κίτρινο μετάξι και λευκή μάλλινη χλαίνη.
2) Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη
Αποτελούσε Μετόχι της Ιεράς Μονής του Αγίου Αθανασίου. Η τοποθεσία που είναι κτισμένος ο Ναός του Αγίου Ιωάννη είναι από τις πιο ιστορικές του Δελβινακίου, ενώ ο λόφος και ο Ναός είναι στενά συνδεδεμένοι με την ιστορία της ηρωικής αυτής κωμόπολης.
Ο Αλή Πασάς διάλεξε τη θέση του λόφου για να φτιάξει φρούριο, πρώτον σαν την μοναδική οδό, που θα συνέδεε τα Ιωάννινα με Αργυρόκαστρο, Τεπελένι, Αυλώνα και Κέρκυρα, μέσω Δέλβινου, και δεύτερον το φρούριο στη θέση αυτή θα το χρησιμοποιούσε ως αποπνικτικό κλοιό κατά των ατίθασων Δελβινακιωτών, έχοντας πάντα στα σχέδιά του την κατάληψη του Δελβινακίου. Η κατεδάφιση του Ναού και η ανέγερση φρουρίου ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή. Τρεις εκδοχές αναφέρει ο Πατσέλης: α) διότι είδε όνειρο η κυρά Βασιλική, που τον απέτρεπε β) είδε όνειρο ο Αλή πασάς στη Ζίτσα, όπου κοιμήθηκε ένα βράδυ, πηγαίνοντας στο Δελβινάκι από τα Γιάννενα. Σύμφωνα με τον Γαζή στο «Τρόπαιον», ο Αλή Πασάς είδε στον ύπνο του ότι ήταν μέσα στον Ναό του Προδρόμου και του παρουσιάστηκε μπροστά του ο Άγιος κρατώντας στο χέρι του σπαθί και να τον απειλεί πως, αν τολμήσει να γκρεμίσει τον ναό θα τον σκοτώσει….
Σύμφωνα με την 3η εκδοχή, πηγαίνοντας έφιππος στο Δελβινάκι, για την κατεδάφιση του Ναού, το άλογο του τον ρίχνει στη λίμνη. Σώζεται από τον σωματοφύλακα, που είχε μαζί του, όμως ο θρησκόληπτος και προληπτικός τύραννος θεωρεί το γεγονός κακό οιωνό και σταματά την πορεία του για Δελβινάκι.
Ο Ναός κτίσθηκε επί των ημερών του Επισκόπου Δοσίθεου το 1790. Τότε χτίστηκε μόνο ο κυρίως Ναός, διότι το χαγιάτι (πρόναος) κτίστηκε το 1835.
Έχει γυναικωνίτη, κυρίως Ναό και ωραίο χαγιάτι κατά μήκος της βορειοδυτικής πλευράς του. Επίσης μία πόρτα που οδηγεί στον πρόναο και μία για τον γυναικωνίτη.
Στη μέση του λόφου βρέθηκε αρχαία ομβροδόκος, η οποία ήταν καλυμμένη με χώμα και διατηρεί κοίλο σχήμα, όμως μαρτυρεί την ύπαρξη αρχαίας πόλης στο Δελβινάκι.
Ο Ναός λειτουργεί 2 φορές το χρόνο, μια την εβδομάδα της Διακαινησίμου, μετά το Πάσχα, και μία στις 29 Αυγούστου.
3) Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία
Αποτελούσε και αυτός Μετόχι της Ιεράς Μονής του Αγίου Αθανασίου. Ο Ναός του Προφήτη – Ηλίας βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου λόφου βόρεια του Δελβινακίου και σε απόσταση 2,5 χιλ από την κεντρική πλατεία.
Κατά τον Ν. Πατσέλη «ήτο άλλοτε μονή εκ των εισοδημάτων της οποίας επληρώνοντο οι δάσκαλοι των σχολείων».
Δεν υπάρχει καμία χρονολογία για το πότε χτίστηκε η Μονή αυτή. Το μόνο γνωστό για αυτή είναι ότι ανακαινίστηκε το 1864.
Από το παλιό μοναστήρι, σώζονται σήμερα, κρυμμένα σε δάσος από δρυς, μία καταστραμμένη δεξαμενή βρόχινου νερού και αρκετά σκόρπια λιθάρια.
Η Μονή του Προφήτη Ηλία είχε μετόχια στο Δελβινάκι τις οικίες του Ζήσου Κόταλη και Ιωάννου Ζαχάρη, που πουλήθηκαν το 1889.
Ωραία διαδρομή, αν σου αρέσει το περπάτημα και κατάλληλη εποχή ο Ιούλης για ρίγανη, που έχει άφθονη το βουνό.
Ο Ιερός Ναός του Προφήτη – Ηλία λειτουργεί κάθε χρόνο 20 Ιουλίου.
4) Ιερός Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου (Παναγία Μπολιάνιτσα)
Η λέξη Μπολιάνιτσα κατά άλλους είναι σλαβική και σημαίνει περιοχή ομαλή από τη λέξη Poljana, κατά άλλους προέρχεται από τη σλαβική λέξη «μπόλι», που σημαίνει ασθενής, για το λόγο ότι η τοποθεσία χρησίμευε ως απολυμαντήριο για όσους ερχόταν από επαρχία και είχαν μεταδοτικό νόσημα. Κατά άλλους η λέξη «μπολιάνιτσα» προέρχεται από το «πολυάνασσα», βασίλισσα, τίτλος που απονέμεται στη Θεοτόκο.
Ο αρχικός Ναός χτίστηκε το 1630 κατά εντολή των υδραγωγών που έχτισαν την κεντρική βρύση «διότι τα κεφαλόβρυσά της πιάνονται και γεννιούνται εκεί».
Αργότερα, το 1837, με χρηματοδότηση του Κώστα Δάλλα, πατέρα του Παναγιώτη Δάλλα, το γένος Οικονόμου, πήρε το μέγεθος που έχει σήμερα. Ο Ναός μεγάλωσε το 1871 από τον Κώστα Κάμτσιο (Δάλλα) και συμπληρώθηκε το κωδωνοστάσιο με πρωτοβουλία και φροντίδα της Αικατερίνης Κοσύφη.
Στο ναό φτάνεις με αυτοκίνητο ακολουθώντας τον δρόμο για Βήσσανη, αλλά και με τα πόδια μέσα από το χωριό σε μια αρκετά απότομη πλαγιά, αλλά η θέα από ψηλά σε αποζημιώνει. Ο ναός λειτουργεί 2 φορές το χρόνο μία μετά το Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής και μία στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα γεννήσεως της Θεοτόκου.
5) Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων
Στη συνοικία «κάτω χώρα», εντός οικισμού, βρίσκεται ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων. Είναι μονόχωρος Ναός με κωδωνοστάσιο, χωρίς αρχιερατικό θρόνο και άμβωνα, έχει επεκταθεί στα νότια τα τελευταία χρόνια και έχει υποστεί επεμβάσεις.
Στο Ιερό, κάτω από τις τοιχογραφίες του 18ου αιώνα, σώζεται παλαιότερο στρώμα που δεν είναι δυνατόν να χρονολογηθεί.
Κατά την εποχή του μουκαντέμ-μπορτζ (κοινοτικό χρέος προς τους Τούρκους), ο Ναός αυτός ανέλαβε να προσφέρει για την εξόφληση του χρέους των 1000 γροσίων.
Ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων είναι υπό την φροντίδα της κεντρικής εκκλησίας.
6) Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου
Ο Ναός αυτός ανακαινίστηκε πρώτη φορά το 1846 και ήταν Ναός του συνοικισμού Πλασιάβιστα. Όπως είναι σήμερα κτίσθηκε το 1901 με χρήματα του Α. Μπαλίλη. Ο Ναός έχει χαγιάτι, κωδωνοστάσιο, ωραίο τέμπλο και καθόλου τοιχογραφίες.
Ωραία διαδρομή, προσβάσιμη και με αυτοκίνητο.
Ο Ναός λειτουργεί στις 26 Οκτωβρίου και την εβδομάδα της Διακαινησίμου.
7) Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου
8) Ιερός Ναός Αγίων Ταξιαρχών
Ο Ναός αυτός είναι από τους σημαντικότερους στο Δελβινάκι. Έχει γυναικωνίτη, αλλά όχι άμβωνα και αρχιερατικό θρόνο. Είναι μέσα στον οικισμό του Δελβινακίου και από το 1903 δίπλα από το Ναό βρίσκεται το δημοτικό νεκροταφείο.
Στη σημερινή του μορφή κτίστηκε γύρω στο 1800 με γυναικωνίτη, κυρίως Ναό και Ιερό Βήμα με στέγη από σχιστόπλακα. Σε παλαιότερη εποχή, σύμφωνα με τον Πατσέλη οι μαθητές μαζεύονταν στον Ταξιάρχη για να διδαχθούν από κάποιον δάσκαλο ο οποίος καταγόταν από τη Δρόβιανη, το όνομα του οποίου δεν μας διέσωσε ο Γαζής.
Σήμερα, κάθε χρόνο, την Κυριακή του Πάσχα, κάτω από τη βελανιδιά, μετά την Αναστάσιμη Λειτουργία γίνεται η πραγματική τελετή της Αγάπης. Μπροστά οι ιερείς με την εικόνα της Αναστάσεως ή ένα Ευαγγέλιο και ακολουθεί το εκκλησίασμα με τις αναστάσιμες λαμπάδες. Ο πρώτος που ασπάζεται την εικόνα της Αναστάσεως και το Ευαγγέλιο κάθεται στα δεξιά του ιερέα αφού ανταλλάξουν την ευχή «Χριστός Ανέστη», «Αληθώς Ανέστη» και τον ασπασμό της αγάπης. Το ίδιο και ο επόμενος κάθεται στα δεξιά του προηγούμενου, έτσι ώστε όλοι να δώσουν την ευχή και τον αναστάσιμο ασπασμό, ώστε όλοι να κατανοήσουν αυτό που ο Θείος Χρυσόστομος λέει: «πλούσιοι και πένητες μετ’ αλλήλων, την ημέρα τιμήσατε».
Ανατολικά του Ναού υπάρχει επιγραφή που μας πληροφορεί ότι ο Ναός ανακαινίσθηκε το 1893 με δαπάνη του Δελβινακιώτη Θωμά Γκιώχα.
Το τοπωνύμιο «Ταξιάρχης» είναι αγιωνυμικό τοπωνύμιο και υπονοεί το εκεί νεκροταφείο.
Ο Ναός λειτουργεί 2 φορές το χρόνο, την Κυριακή του Πάσχα και την 8η Νοεμβρίου.
9) Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής
Ανατολικά του «Λέπενου» και του Ναού του Αγίου Νικολάου βρίσκεται το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Χτίστηκε περίπου το 1800 και ανακαινίστηκε το 1890 με πρωτοβουλία του Δελβινακιώτη Κύρου Ε. Κύρου.
Σήμερα, όπως παλιά, στις 26 Ιουλίου, γίνεται το πανηγύρι στον προαύλιο χώρο του Ναού. Μετά τη Θεία Λειτουργία, όλοι οι χωριανοί παρευρίσκονται σε τραπέζι και κάτω από την σκιά των δέντρων και με τα δημοτικά τραγούδια να παίζουν οι άξιοι ντόπιοι οργανοπαίκτες μας, απολαμβάνουν την παρέα, το φαγητό που γίνεται σε καζάνια στην εξοχή και συμμετέχουν σε ένα έθιμο που αξίζει να περάσει στις επόμενες γενιές. Πρόσφατα, το 2012, φτιάχτηκε το κωδωνοστάσιο.
Ο Ναός λειτουργεί 1 φορά το χρόνο στις 26 Ιουλίου.
10) Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου
Στη θέση «Χούνη», Β.Α του χωριού, βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Γεωργίου. Χωρίς να έχουμε γραπτές μαρτυρίες, οι προφορικές μαρτυρίες λένε ότι κτίστηκε το 1800.
Είναι μονόχωρος Ναός με καινούργιο χαγιάτι στη νοτιοδυτική πλευρά του. Εύκολη πρόσβαση και με τα πόδια, χτισμένο μέσα σε πυκνή βλάστηση και όμορφα λουλούδια.
Ο Ναός λειτουργεί κάθε χρόνο τη 2η μέρα του Πάσχα και στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου.
11) Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα)
Βρίσκεται στην περιοχή «Κλοκού». Η παλιά θέση είναι εκεί που βρίσκεται το εξωκλήσι της Αγίας Αναστασίας (η Αγία Αναστασία ή Αναστασιά βρίσκεται περίπου 150 μέτρα νότια της Αγίας Σωτήρας).
Η Αγία Σωτήρα, στη σημερινή της μορφή, χτίστηκε γύρω στο 1900. Η περιοχή μέχρι το 1755 ήταν συνοικισμός του Δελβινακίου την οποία αγόρασαν οι Δελβινακιώτες Ντέντος, Νταπονάτες και Κλάπης. Στην περιοχή φονεύτηκε κάποιος Τούρκος και οι κάτοικοι αρνήθηκαν να πληρώσουν την υπέρογκη αποζημίωση στους συγγενείς του θύματος, με αποτέλεσμα να αναγκαστούν οι κάτοικοι να φύγουν και να μετοικήσουν στο Δελβινάκι.
Ο Ναός λειτουργεί κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου.
12) Ιερός Ναός Αγίου Κωνσταντίνου και Αγίας Ελένης
Ο Ναός αυτός είναι κτισμένος από το 1960 στη θέση «Χούνη», λέξη που προέρχεται από την αρχαία ελληνική «χοάνη». Είναι εντός οικισμού, μονόχωρος Ναός με χαγιάτι, που προστέθηκε τα τελευταία χρόνια για να ικανοποιεί και πρακτικές και αισθητικές ανάγκες.
Ο Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης λειτουργεί κάθε 21η Μαΐου.
Το 1980 δίπλα του χτίστηκε ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα και λειτουργεί κάθε 27η Ιουλίου.
13) Ιερός Ναός Αγίου Γρηγορίου
Ο μικρός αυτός Ναός βρίσκεται στην είσοδο του Δελβινακίου, κτίστηκε το 1946, με πρωτοβουλία του Αρτέμη Χατζηνικολάου και δαπάνες όλων των Δελβινακιωτών, εις μνήμη του Αγίου Γρηγορίου και σε ανάμνηση του εξής θαύματος :
Ήταν 25 Ιανουαρίου 1944, ημέρα του Αγίου Γρηγορίου, όταν οι Γερμανοί ήρθαν στο Δελβινάκι ψάχνοντας για πυρομαχικά. Αν τα έβρισκαν θα σκότωναν τους άνδρες του χωριού. Έψαξαν παντού εκτός από το καφενείο, στην πλατεία του χωριού, που ήταν κρυμμένα και έτσι έφυγαν και το Δελβινάκι γλίτωσε. Το γεγονός αποδόθηκε ως θαύμα του Αγίου Γρηγορίου και από τότε κηρύχθηκε πολιούχος του Δελβινακίου.
Ο Ναΐσκος λειτουργεί κάθε 24 Ιανουαρίου το απόγευμα, παραμονή του Αγίου Γρηγορίου.
15) Ιερός Ναός Αγίας Αναστασίας
Μετά το 1940, μερικοί Δελβινακιώτες με πρωτεργάτες τους Βασίλη Τσέλιο και Αριστούλα Γκολντάνη, συγκέντρωσαν τα ερείπια της παλιάς Σωτήρος και έχτισαν τον σημερινό Ναΐσκο της Αγίας Αναστασίας.
Επίσης υπάρχουν και νεότεροι Ναΐσκοι, όπως του Αγίου Φανουρίου, του Αγίου Ραφαήλ στη λίμνη Ζαραβίνα ή λίμνη Δελβινακίου, της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Νεκταρίου.
14) Ιερός Ναός Αγίου Μηνά
Ο Ναός του Αγίου Μηνά βρίσκεται πολύ κοντά στον Ναό του Αγίου Αθανασίου. Κτίσθηκε το 1866 δαπάνη του Ν. Χατζηδιαμάντη και της αδελφής του Βασιλικής, όπως φαίνεται από την επιγραφή πάνω από την κύρια είσοδο.
Ο Ναός δεν έχει γυναικωνίτη και αρχιερατικό θρόνο, είναι χτισμένο μέσα σε ένα μοναδικό τοπίο και λειτουργεί 2 φορές το χρόνο, μία την εβδομάδα της Διακαινησίμου και μία στις 11 Νοεμβρίου.