Νερόμυλοι

Νερόμυλος Λεπένου: βασικός μύλος του Δελβινακίου ήταν ο μύλος του Λεπένου που η λειτουργία του χάνεται στα βάθη των αιώνων, απ’ όταν ακόμα υπήρχε ο συνοικισμός του Λεπένου, ο οποίος καταστράφηκε περίπου το 1650.

Λειτουργούσε μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 (1954) με βασικό μυλωνά τον μπαρμπά – Νικόλα Σέκκα. Τα 2-3 τελευταία χρόνια της λειτουργίας του μυλωνάς ήταν ο Νίκος Διαμαντόπουλος.

Κινούνταν με το νερό των πηγών του Λεπένου και σταμάτησε να λειτουργεί όταν από το νερό του Λεπένου υδροδοτήθηκε το Δελβινάκι.

Δούλευε για 7-8 περίπου μήνες από τον Νοέμβριο μέχρι τον Ιούνιο, που οι πηγές είχαν αφθονία νερού, δεν είχε όμως μεγάλη απόδοση και οι κάτοικοι του Δελβινακίου εξυπηρετούνταν κυρίως από τους μύλους του Ρογοζίου.

Στην ιταλική κατοχή του Πωγωνίου από τους Ιταλούς (1916 – 1917) οι Ιταλοί, για να μην χάνεται το νερό στο χωμάτινο αυλάκι που υπήρχε, κατασκεύασαν πέτρινο τούνελ, μήκους 80 περίπου μέτρων και ύψους 1,5 περίπου μέτρων από τις πηγές μέχρι το μύλο. Το τούνελ αυτό υπήρχε σε σχετικά καλή κατάσταση μέχρι το 1954 – 1955 που έγινε η ύδρευση του Δελβινακίου οπότε και το κατεδάφισαν.

Σήμερα δεν σώζεται ο μύλος, παρά μόνο το υπόγειο τμήμα που λειτουργεί ως συλλέκτης των νερών, το οποίο προϋπήρχε της ιταλικής επέμβασης. Στο τούνελ που κατασκεύασαν οι Ιταλοί οι μυλωνάδες έκαναν μικρά φράγματα για να συγκεντρώνεται το νερό και να έχει δύναμη ο μύλος.

Με τα νερά που έφευγαν από τον μύλο ποτίζονταν και αρκετοί κήποι με ζαρζαβατικά.

Νερόμυλος της Παναγιάς: ήταν ιδιοκτησίας της Εκκλησίας Δελβινακίου, γι’ αυτό και ονομάζεται μύλος της Παναγιάς. Είναι επίσης γνωστός με τα ονόματα «μύλος του Κάμτσιου», από το όνομα παλιώτερων ενοικιαστών και «μύλος του Μωραΐτη» από το όνομα του Προέδρου της κοινότητας Δελβινακίου που τον ανακαίνισε προπολεμικά.

Βρισκόταν στην περιοχή «Βρυσερή» του Δελβινακίου, κάτω από τον Κλοκό και κοντά στα σύνορα με το Ζάβροχο. Λειτουργούσε όλον τον χρόνο και κινούνταν με τα άφθονα νερά του ποταμού των Βρυσερών. Όμως λόγω τυ πολύ δύσβατου εδάφους οι Δελβινακιώτες προτιμούσαν τους μύλους του Ρογοζίου. Λειτούργησε μέχρι περίπου το 1954 – 1955.

Μυλωνάδες ήταν, κυρίως, οι Ζουλαίοι μέχρι την κατοχή και τα 2-3 τελευταία χρόνια της λειτουργίας του μυλωνάς ήταν ο Νίκος Διαμαντόπουλος.

Σήμερα σώζονται ελάχιστα ερείπια.

Το γεφυράκι της Κόκενας

Μικρό τοξοτό γεφυράκι στον λάκκο των Κουτσομυλίων, ανάμεσα από λόφο Αγίου Ιωάννη και ανήλιο. Υπήρχε επί τουρκοκρατίας, αλλά είναι άγνωστο  πότε χτίστηκε.

Προτού ανοίξει ο σημερινός δημόσιος δρόμος προς Δελβινάκι η συγκοινωνία με άμαξες και άλογα περνούσε υποχρεωτικά από αυτό το γεφυράκι και στη συνέχεια ανέβαινε στο Σταυρό – Δελβινάκι.

Είναι άγνωστο γιατί ονομάστηκε γεφύρι της Κόκενας.

Διατηρείται ακόμη και σήμερα σε καλή κατάσταση.